Хүчил-шүлтийн
тэнцвэр
Хүний биеийн цусны рН нь маш нарийн буфферийн
тогтолцоогоор зохицуулагдаж, 7.35-7.45 хооронд буюу усаар ярьвал бага зэрэг
шүлтлэг тал руугаа байдаг.
Цусны рН 7.35-аас буурвал бодисын солилцооны хүчилшил
үүсэх ба энэ нь төв мэдрэлийн тогтолцооны дарангуйлалд хүргэдэг. Хүнд хэлбэрийн
хүчилшил буюу рН 7.00-оос буурвал кома, үхэлд ч хүргэх аюултай байдаг.
Харин рН 7.45-аас ихэсвэл бодисын солилцооны шүлтшил
үүсч, мэдрэлийн тогтолцооны хэт мэдрэгжилт үүсч, булчингийн агшилт, таталт, хүнд
үед амь насанд аюултай болдог.
Та амьсгалж, өдөр тутмынхаа үйл ажиллагааг хийж байгаа
тохиолдолд бие махбод өөрөө өөрийнхөө рН-ийг 7.35-7.45 хооронд барьж байдаг.
Яагаад биед хүчилшил үүсч, ясны сийрэгжилт, бөөрний чулуу болон бусад өвчний
үндэс болдог гэдэг талаар ойлгохын тулд хүний биеийн физиологийн үндсэн
ойлголтыг мэдэх хэрэгтэй.
рН гэдэг нь шингэний хүчил, шүлтийн байдлыг хэмжих
хэмжүүр юм. Биеийн шингэн нь 2 үндсэн бүлэгт хуваагддаг:
- Эсийн
доторх шингэн, биеийн бүх эс дотор агуулагддаг шингэн. Эсийн доторх
шингэнийг цитозол гэж нэрлэдэг ба биеийн бүх шингэний 2/3 нь энд оршдог.
- Эсийн
гаднах шингэн, эсийг тойрон хүрээлж буй шингэн. Эсийн гаднах шингэнийг
цаашид дахин 2 бүлэгт хуваадаг.
- Сийвэн,
цусыг бий болгодог гол шингэн.
- Эд
завсрын шингэн, эдийн хоорондох бүх зайд эзэлдэг шингэн. Нүдний доторх,
тунгалагийн шингэн, үе, мэдрэлийн тогтолцоо, зүрх судас, амьсгал, цээжний
хөндийг хамгаалдаг шингэнүүд эд завсрын буюу интерстициал шингэнд
хамаардаг.
Бүх эсийн хэвийн үйл ажиллагаа хэвийн явагдахын тулд
цусны рН 7.35-7.45 хооронд байх шаардлагатай. Яагаад цусны рН-ээс эсүүд
хамаардаг нь бүр нарийн механизм бөгөөд товчоор, ойлгомжтойгоор тайлбарлавал
бүх уургууд үйл ажиллагаагаа гүйцэтгэхийн тулд геометрийн тодорхой хэлбэр
дүрстэй байх шаардлагатай ба энэ нь цусны рН-ээс хамаардаг.
рН хэмжээ 0-14 хооронд байдаг. рН 7 байвал саармаг гэх ба
цэвэр ус үүнд хамаарна. 7-оос бага рН-тэй нимбэгний шүүс, кофе нь хүчиллэгт
орно. рН 7-оос их байхыг шүлтлэг гэдэг ба үүнд цус орно.
рН хэмжээний 2 дараалсан тооны хооронд 10 дахин зөрүү
байдаг гэдгийг санах хэрэгтэй. рН 6 хэмжээ нь 7-оос 10 дахин хүчиллэг гэсэн үг
ба 5 нь 7-оос 100 дахин хүчиллэг юм.
Хийжүүлсэн ундааны рН нь 3 байдаг ба цэвэр уснаас 10000
дахин их хүчиллэг гэсэн үг юм.
Хоол идэх болон шингэн уухад хоол боловсруулалт, задралын
үед үүссэн тэжээлийн бодисууд нь хүчил, шүлтлэгийг өөрчлөх нөлөө үзүүлдэг.
Түүнчлэн эсийн энерги үүсэх үйл ажиллагааны үр дүнд олон
төрлийн хүчиллэг бодисууд биеийн шингэнүүд рүү ялгарч байдаг. Таны бие махбод
энерги үүсгэж байгаа цагт эдгээр хүчиллэг бодисууд байнга ялгарах болно.
Тэгэхээр идэж, ууж байгаа бүтээгдэхүүнүүд болон эсийн үйл
ажиллагааны дүнд хоёр эх үүсвэрээс хүчиллэг бодисууд үүсч, рН-д нөлөөлж байдаг.
Гэхдээ рН-ийг хэвийн хэмжээнд байлгах 3 төрлийн механизм байдаг.
Эдгээр механизмд
- Буффер
тогтолцоонууд
·
Нүүрстөрөгчийн хүчил-Бикарбонатын
буфферийн тогтолцоо
·
Уургийн буффер тогтолцоо
·
Фосфатын буффер тогтолцоо
- Нүүрстөрөгчийн
давхар ислийн ялгаруулалт
- Бөөрөөр
устөрөгчийн ион ялгаруулалт
Эдгээр механизмуудын тусламжтайгаар цусны рН-ийг
7.35-7.45 хооронд барьж байдаг.
Цусаа шүлтлэг орчинтой болгох хэрэгтэй гэсэн олон
зөвлөмжүүд байдаг нь ерөнхийдөө эцсийн задралын бүтээгдэхүүн нь шүлтлэг байх
бүтээгдэхүүнүүдийг хэрэглэхийг зөвлөдөг.
Цагаан гурил, элсэн чихэр зэрэг нь биед хүчиллэг орчинг
үүсгэх нөлөөтэй ба эдгээрийг зохицуулахын тулд буфферийн тогтолцоонууд ихээр
ажилласны үр дүнд эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг.
Жишээ нь фосфатын буффер тогтолцоо нь хүчтэй хүчил, шүлтийг саармагжуулахын
тулд фосфат ионуудыг ашигладаг. Нийт фосфат ионы 85% нь ясны бүтцэд ордог
кальцийн фосфат ионоос гаралтай. Хэрвээ хүчил-үүсгэгч хүнс, ундаа ихээр
хэрэглэвэл фосфатын буфферийг ашиглахын тулд яснаас ихэ кальцийн фосфатыг
байнга авсаар цаг өнгөрөх тусам яс, шүдний бүтэц доройтдог.
Кальцийн фосфатын фосфатыг хэрэглэх явцад үүссэн кальци
нь шээс, ялгаруулах замаар ихээр ялгарах үед бөөрөнд кальцийн чулуу үүсэх
эрсдлийг нэмэгдүүлдэг.
Энэ бол буффер тогтолцоо хэрхэн ажиллаж, эрүүл мэндийн
сөрөг нөлөөг арилгадгийн зөвхөн нэг жишээ юм. Нэгэнт л буффер тогтолцоо өдөр
тутам хүчиллэг бодисуудыг саармагжуулах ажиллагаа явуулж байдаг болохоор буффер
тогтолцоондоо ачаалал нэмэх, хүчиллэг үүсгэх хүнснүүдийг хэрэглэхээс зайлсхийх
нь зүйтэй.
Өргөн
хэрэглээний хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийн хүчиллэг, шүлтлэг үүсгэх нөлөөнүүд
Ерөнхийдөө хүнсний ногоо, жимснүүд нь шүлтлэг орчинг
үүсгэдэг. Ихэнх амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнүүд, үр тариа, боловсруулсан
хүнснүүд хүчиллэг үүсгэх нөлөөтэй. Тэжээлийн бодисуудаар баялаг, шүлтлэг үүсгэх
бүтээгдэхүүн ялимгүй ихтэй хүнс хэрэглэснээр эрүүл мэндээ дэмжих боломжтой.
Дараах жагсаалтанд хүчиллэг, шүлтлэгийг үүсгэдэг
бүтээгдэхүүнүүдийг жагсаан бичив.
Шүлтлэг үүсгэх
хүнснүүд
Шийгуа
Нимбэг
Цоохор майлз
Манго
Папая
Яншуй
Далайн байцаа
Киви
Лийр
Хан боргоцой
Үзэм
Ногооны шүүснүүд
Алим
Тоор
Банана
Сармис
Цагаан гаа
Жүрж
Ихэнх ургамлууд
Вандуй, буурцаг
Салат навч
Брокколи
Цэцэгт байцаа (cauliflower)
Хүчиллэг үүсгэх
хүнсний бүтээгдэхүүн
Архи
Хийжүүлсэн ундаа
Тамхи
Кофе
Элсэн чихэр
Цагаан давс
Сахар орлуулагч
Антибиотикууд
Цагаан гурилаар хийсэн бүтээгдэхүүнүүд
Цагаан цуу
Хөх тариа
Бяслаг
Бүх төрлийн булчин мах
Ихэнх төрлийн талх
Хэрвээ ихэнхдээ цагаан гурил, талх, амьтны гаралтай хүнс
зэргийг кофе, хийжүүлсэн ундаа, сүүтэй хамт хэрэглэдэг бол одоо жимс, ногоо
хэрэглэж эрүүл мэндээ сайжруулах шаардлагатай.
Эх үүсвэр:
