10-р хэсэг: Макробиотик хүнс

Макробиотик гэдэг нь Грекээс орчуулагдвал макро (том, урт), биос (амьдрал) буюу урт удаан амьдрал гэсэн утгатай үг. Макробиотик амьдралын хэв маяг нь Инкас (Incas), Хан Гүрний Хятад үндэстэн зэрэг олон орны уламжлалт ёс заншилд хэрэглэгдсээр ирсэн бөгөөд одоо ч Азийн зарим орнуудад хэрэглэгдсээр ирсэн. Макробиотик амьдралын хэв маяг нь зөвхөн хоолны дэглэмээр зогсохгүй. Энэ нь улирал, цаг агаар, тухайн хүний биеийн идэвхитэй байдал зэргийг авч үздэг философи юм. 

Макробиотикууд нь тухайн газарт ургасан бүхэл үр тариа, ургамал, далайн замаг, исгэсэн бүтээгдэхүүнүүд, жимс зэргийг инь, янгийн тэнцвэрийг нь зохицуулан хэрэглэдэг. Эдгээрт ханасан өөх-тос багатай, салс үүсгэдэггүй, эслэг, уургаар баялаг хүнснүүд ордог. Энэхүү дэглэм нь биеийн орчныг шүлтшүүлдэг, шим тэжээлээр баялаг байдаг. Дараах хэдэн зарчмууд нь Макробиотик хоолны дэглэмийн гол зарчмууд юм. 

1.    Органик, тухайн газар шороонд ургасан хүнсийг аль болох хэрэглэх.

2.    Биеийн дотоод тэнцвэрт зохицохгүй хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийг хоолны дэглэмээсээ хасах. Энэ нь шарсан, хэт цэвэршүүлсэн, боловсруулсан, өнгө оруулагч, хадгалалт удаашруулагчдыг нэмсэн хүнснүүдийг хэрэглэхгүй гэсэн үг юм. Элсэн чихрээс зайлсхийж, тропикийн чихэр ихтэй жимснийхээ хэрэглээг багасгах хэрэгтэй. Хийжүүлсэн ундаа, каффейныг хоолны дэглэмээсээ хасах. Сүүн бүтээгдэхүүнийг хэрэглээнээс хасах ба тараг, кефир гэх мэт өсгөвөрлөсөн хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийг хэрэглэж болно.

3.    Хүнсний бүтээгдэхүүнийг тэдний бүхэл (whole) байдлаар хэрэглэх. Энэ нь шинэ бүтээгдэхүүнүүдийг авч, тэднийг аль болох бага боловсруулж, шим тэжээлт бодисын хэмжээг аль болох хадгалж хэрэглэхийг хэлнэ. Жишээ нь үр тарианы бүтээгдэхүүн дотроос аль болох хар гурил, бор, гурвалжин будаа, хөх тариа зэргийг хэрэглэж, цагаан талх, гоймон, цагаан будаанаас татгалзах.

4.    Хоолоо сайн зажилж идэх. Зажлах нь эслэг ихтэй, үр тарианы бүтээгдэхүүн ихтэй хоолны дэглэмийн үед их чухал ач холбогдолтой. Үр тариа нь байгалиасаа хүчиллэг шинж чанартай бөгөөд шүлтлэг орчинтой шүлстэй нэгдэж, хүчиллэг шинж нь багасдаг. Сайн зажлах нь хоол боловсролтонд ч голлох үүрэгтэй. Шүлсэн дэх энзим нь хоолыг боловсруулж эхэлдэг. 

Үр тариа

Аль болох цэвэршүүлээгүй хүнсийг сонгон хэрэглэх. Цагаан гурил, цагаан талх, гоймонгоос татгалзаж, бор будаа, овьёос, арвай, шар будаа, гурвалжин будаа, хөх тариа, хар гурил зэргийг хэрэглэх хэрэгтэй. 

Хүнсний ногоо, жимс

Эдгээрийг түүхийгээр буюу болгож хэрэглэнэ. Салатанд түүхийгээр идэх буюу оливийн тос, лемоны шүүстэй цуг бага зэрэг жигнээд хэрэглэж болно. Солонгын 7 өнгийн хүнсний ногоог идэх хэрэгтэй боловч хамгийн их бие махбодийг шүлтшүүлэх чадвартай нь ногоон өнгийн ургамлууд байдаг. Жимснүүдээс шүлтшүүлэх шинж чанар ихтэй нимбэг, авокадо, улаан лооль, киви, априкот, тоор, гуанууд, гүзээлзгэнэ болон бусад жимсгэнүүдийг сонгон хэрэглэнэ. 

Шош буурцаг

Шош буурцаг нь уургын сайн эх сурвалж болдог. 

Далайн ногоон ургамлууд

Мисо шөл, будаатай хоолнуудад далайн байцаануудыг хэрэглэж хэвших. 

Далайн гаралтай хүнс

Хэрвээ та цагаан хоолтон (vegetarian) бол далайн гаралтай бүтээгдэхүүнүүд нь уургийн, В12 аминдэм, омега эссенциал өөхний хүчлүүдийн сайн эх сурвалж болж чаддаг. Салмон, макерел, сардин, туна зэрэг загаснуудыг сонгох нь зүйтэй. 

Өөх-тоснууд

Далдуу модны самрын тосыг хоол хийхдээ, экстра виржин оливийн тосыг маслоны оронд мөн хүйтэн боловсруулалт (cold pressed)-ын аргаар гаргаж авсан тосыг салат, зуушинд хэрэглэх нь зүйтэй. 

Самар, үрнүүд

Давслаагүй, түүхий самар буюу үрийг өдөр бүр атга дүүрэн идэхийг зөвлөдөг. Түүнчлэн салат, хоол, смуути зэрэгт хийж болно. Алмонд, бразил самар, хушга, наран цэцгийн үр, сесами үр зэрэг нь омега-3 тосны хүчлүүдийн гол эх сурвалжууд юм. 

Ус

Өрөөний температурт байгаа, цэвэршүүлсэн ус ууж байх хэрэгтэй. Ялангуяа өглөөг усаар угтахад буруудахгүй. Учир нь өглөөд бие махбодь хамгийн их усгүйжсэн байдаг. 

Ургамлын гаралтай цай

Шинэхэн гаа, ногоон цай, төрөл бүрийн ургамлын цэцэг, навчаар цай бэлтгэн ууж байх хэрэгтэй. Түүнчлэн шитаке, рейши мөөгнүүд, түүхий сауеркраут зэргийг хэрэглэж байх нь эрүүл мэндэд тустай. 

Эх сурвалж

Food matters, Detox and Rejuvenation guide, pages 42-44 

Таргалалт ба турахын хүслэн

Ихэнх эмэгтэйчүүдийн сэтгэлийг зовоож байдаг нэг асуудал нь илүүдэл жин билээ. Илүүдэл жинтэй, тарган эмэгтэйчүүд турахын тулд янз бүрийн л арга хэрэглэж байдаг. Миний эргэн тойронд ч гэсэн тийм тохиолдлууд зөндөө байдаг.
Хамгийн чухал зүйл нь таргалалтанд хүргэсэн шалтгаанаа арилгах хэрэгтэй гэж би боддог. Хэрвээ ямар нэг өвчин, эмгэг байвал түүнийгээ тодруулж, эмчлэх хэрэгтэй. Хэрвээ таргалалт нь хоол тэжээл, хөдөлгөөнгүй байдлаасаа болсон бол түүнийгээ л засахгүй бол хичнээн цай ууж, зүү тавиулж, хоолоо хасаад богино хугацаанд үр дүн гарлаа ч тэр дэглэмээсээ гарахад дахиад л жин нэмж эхэлдэг. Тийм болохоор зөвхөн жин хасахын тулд биш эрүүл болохын тулд арга хэмжээ авах шаардлагатай. Таргалалт бол нэг төрлийн л өвчин, тэр тусмаа амьдралын хэв маягаас үүдэлтэй өвчин тул тэр шалтгаан болох хүчин зүйлүүдийг л арилгахад чиглэх хэрэгтэй. Шалтгаан нь хамгийн энгийнээр хэлвэл хэрэглэж байгаа илчлэг нь зарцуулж байгаа илчлэгээсээ их байх. Та ихээр хэрэглээд, тэрнийгээ зарцуулж чадахгүй бол уураг, нүүрс-ус байсан ч ялгаагүй өөх болон биед хуримтлагдана. Уураг, нүүрс-ус, өөх-тос 3 нь бие биедээ шилжин хувирах чадвартай байдаг тул аль нэг нь ихэдлээ гэхэд бие махбод түүнийг дараа хэрэглэхийн тулд өөх болгоод биед хуримтлуулна. Өөх их хэрэглэснээс биш, нүүрс-ус буюу гурилан бүтээгдэхүүн их хэрэглэснээс болж таргалдаг. Австралид зохистой хооллолт, эмийн ургамлын талаар сурч байгаад саяхан Монголдоо ирээд хооллолтын байдал нь тэнд зааж байснаас маш их өөр байгаа нь шууд л анзаарагдаж байна. Одоо цагт Монголчуудын хооллолт хэтэрхий их нүүрс-ус агуулсан, шинэ хүнсний ногоо багатай, мах, өөх их хэрэглэдэг болсон. Австралид байхад би аль болох хүнсний ногоогоор түүхийгээр салат хийж, уураглаг бүтээгдэхүүнтэй идэхийг хичээдэг байлаа. Энд ирснээс хойш гурилан боов, боорцог, талх, төмс, лууван зэрэг нүүрс-ус ихтэй бүтээгдэхүүнүүд ихээр хэрэглэж эхэллээ. Энэ бол таргалалтын гол шалтгаануудын нэг гэж бодож байна. Бас мэдээж өөхтэй мах иддэг нь нөлөөлдөг л байх. Нөгөө талаар хөдөлгөөний идэвхигүй байдал таргалахад нөлөөлнө. Турахыг хүсч байгаа бол зохистой хооллоод зогсохгүй, дасгал хөдөлгөөн хийснээр биед хуримтлагдсан өөхийг шатааж, булчингийн эдийг бий болгох боломжийг бүрдүүлдэг. Ихэнх өвчин амьдралын хэв маягаас үүдэлтэй байдаг болохоор өвчний хамгийн гол эмчилгээ нь эрүүл, зохистой амьдралын хэв маяг байх хэрэгтэй. Тэрнээс биш хэдий их хоолоо хасаж, жингээ бууруулчихаад дахиад л буцаж урьдынхаараа хооллож, яг урьд байсан шигээ амьдарч эхэлвэл жингээ хассаны хэрэг гарахгүй. Харин ч дараа нь урьд байснаасаа ч илүү жинтэй болдог. Бие махбод хоолоо сойж, хасах үед өлсгөлөнгийн байдалд байна гэсэн дохио авдаг гэсэн. Тэгээд дараа нь буцаж хоолондоо орсны дараа тэр өлсгөлөнгийн байдлаас сэргийлэхийн тулд өөх хуримтлуулж эхэлдэг. Тийм учраас хэт их хоол сойх нь дараа бүр л их таргалахад хүргэнэ.
Турахын тулд юуны өмнө гурилан бүтээгдэхүүн, нүүрс-ус ихтэй хүнсний ногооныхоо хэрэглээг багасгах хэрэгтэй. Үүнийхээ зэрэгцээгээр дасгал хийж, уураг ихтэй хүнсний бүтээгдэхүүн хэрэглэснээр өөхөө булчин болгох боломжтой. Өглөөний хоолонд боорцог, талх идэхийн оронд омлет, байцааны салат ч юм уу, эсвэл шар будааны, овьёосны каш ч юм уу, уураглаг хоол хэрэглэх хэрэгтэй. Өдрийн хоолонд ногоотой шөл, эсвэл ямар ч төрлийн хоолыг ногооны салаттай, харин оройн хоолонд гурил, будаа гэх мэт илчлэг ихтэй бүтээгдэхүүн багатай тийм л хоол идэх хэрэгтэй. Бас хар гурлын талх, арвайн гурил зэрэг дан хар гурилын бүтээгдэхүүнүүд хэрэглэх нь өөх-тосыг цусанд шимэгдэхээс сэргийлдэг сайн талтай. Бас цусанд удаан шимэгддэг тул таргалуулах нөлөө бага. Цусанд хурдан шимэгддэг бүтээгдэхүүнүүд болох элсэн чихэр, цагаан талх, нарийн боов зэргийг идэхэд цусны чихрийн хэмжээ богино хугацаанд ихэсдэг тул тэр их чихрийг багасгахын тулд өөх болгочихдог. Тийм учраас аажим шимэгддэг нүүрс-ус болох үр тарианы боловсруулаагүй бүтээгдэхүүнүүд, хүнсний түүхий ногоо зэргийг аль болох хэрэглэх хэрэгтэй. Хамгийн энгийндээ өглөөдөө өндөг идэж, талхаа багасгаж, өдөр болгон байцааны, луувангийн, өргөст хэмх, улаан лоолийн зэрэг салат байнга идэж, зөвхөн гурвалжин, хөц будаа идэж, хар талх хэрэглэснээр бага ч гэсэн аажмаар жингээ хасах боломжтой гэж би боддог. Тэрнээс биш ямар нэгэн хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүн хэрэглэлээ гээд турна гэж бодож болохгүй. Ургамлын гаралтай энергийн зарцуулалтыг ихэсгэдэг бүтээгдэхүүнүүд байдаг ч, үр дүнтэй байж болох ч хамгийн эрүүл арга нь хоолоо зохицуулж, хөдөлгөөн хийх юм. Ингэснээр тураад зогсохгүй бусад олон зовиур шаналгаанууд ч багасах боломжтой. Илүүдэл жинтэй байх нь бусад олон өвчний эх үндэс болдог.
Зөвхөн турахын тулд биш эрүүл болохын тулд арга хэмжээ авснаар жингээ хасаад зогсохгүй олон өвчнөөс салах боломжтой гэж би боддог.